პარლამენტში წარდგენილი კანოპროექტი შეუსაბამოა კონსტიტუციის ფორმალურ მოთხოვნებთან და ზრდის მთავრობის მიერ უფლებების არაპროპორციულად შეზღუდვის რისკებს – ამის შესახებ ორგანიზაცია საქართველოს დემოკრატიული ინიციატივის განცხადებაშია საუბარი.
“საქართველოს პარლამენტი 2020 წლის 20 მაისს პირველი მოსმენით განიხილავს საკანონმდებლო ინიციატივას, რომელიც შეეხება „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონში, ასევე საქართველოს სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსში ცვლილებების შეტანას.[1]
კანონპროექტის განმარტებით ბარათში აღნიშნულია, რომ საკანონმდებლო ცვლილებები მიზნად ისახავს Covid-19-ის გავრცელების შესაჩერებლად საქართველოს მთავრობის მიერ მიღწეული დადებითი შედეგების შენარჩუნებას.[2] კანონპროექტის ავტორთა აზრით, სახელმწიფოს საგანგებო მდგომარეობის არარსებობის პირობებშიც უნდა შეეძლოს, სწრაფი და ეფექტიანი ღონისძიებების გატარება ვირუსის გავრცელების წინააღმდეგ.
შემოთავაზებული კანონპროექტი შეიცავს მნიშვნელოვან ხარვეზებს, კერძოდ იგი შეუსაბამოა კონსტიტუციის ფორმალურ მოთხოვნებთან და ზრდის მთავრობის მიერ უფლებების არაპროპორციულად შეზღუდვის რისკებს
ა) კანონპროექტი არ აკმაყოფილებს კონსტიტუციის ფორმალურ მოთხოვნას, კერძოდ, კი იმას, რომ უფლებების შეზღუდვა უნდა მოხდეს კანონის საფუძველზე
წარმოდგენილი კანონპროექტით ერთი მხრივ გაფართოებულია საკარანტინო ღონისძიებების ცნება[3], (რომლის საფუძველზეც შესაძლებელი ხდება მთელი რიგი კონსტიტუციური უფლებების, მათ შორის საჯარო დაწესებულებების საქმიანობის, პირთა მიმოსვლის, საკუთრების, შრომის, პროფესიული ან ეკონომიკური საქმიანობის, უკანონო მიგრაციის/საერთაშორისო დაცვის, ფიზიკურ პირთა სოციალური ღონისძიებების ჩატარების მიზნით თავშეყრის უფლების შეზღუდვა), მეორე მხრივ კი აღნიშნული ღონისძიებების კონკრეტულ შემთხვევებში განსაზღვრა მთლიანად მინდობილია აღმასრულებელ ხელისუფლებას.[4]
საქართველოს კონსტიტუცია, ისევე როგორც ადამიანის უფლებათა ევროპული სასამართლო ადგენს ფორმალურ მოთხოვნას, რომლის თანახმადაც უფლებების შეზღუდვა უნდა იყოს გათვალისწინებული კანონით. მართალია, ზოგადად გარკვეული საკითხების მოწესრიგებისათვის უფლებამოსილებების დელეგირება აღმასრულებელ ხელისუფლებაზე დასაშვებია, თუმცა „კანონით გათვალისწინება“ არ ნიშნავს, იმას რომ უნდა მოხდეს უფლების შეზღუდვის აბსოლუტური დელეგირება მთავრობაზე. აღნიშნული მიდგომა დაარღვევდა იმ მნიშვნელოვან საერთაშორისოდ აღიარებულ სტანდარტს, რომელიც გულისხმობს სწორედ იმას, რომ უფლებების შეზღუდვის ფარგლები, მასშტაბები და შინაარსი სწორედ საკანონმდებლო ორგანომ უნდა განსაზღვროს. ხოლო აღმასრულებელმა ხელისუფლებამ კი მხოლოდ და მხოლოდ დააკონკრეტოს ის თუ რა გზებით და როგორ მოახდენს მის აღსრულებას.
აღსანიშნავია, რომ საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დადგენილი პრაქტიკის თანახმად, „მხოლოდ საქართველოს პარლამენტია აღჭურვილი კონსტიტუციური მანდატით, მიიღოს გადაწყვეტილებები ისეთ საკითხებთან მიმართებით, რომლებიც ფუნდამენტურ გავლენას ახდენს კონსტიტუციურ უფლებებზე.“[5]
ამდენად, კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვის მთლიანად მთავრობაზე დელეგირება, ისე რომ თავად კანონი არ განსაზღვრავს უფლების შეზღუდვის წინაპირობებსა თუ მასშტაბს, ეწინააღმდეგება კონტიტუციურ მოთხოვნებს და საკონსტიტუციო სასამართლოს მიერ დამკვიდრებულ სტანდარტებს.
ბ) კანონპროექტი არ აკმაყოფილებს კანონის ხარისხის მოთხოვნებს
კონსტიტუციური მოთხოვნა იმის შესახებ, რომ შეზღუდვა იყოს გათვალისწინებული კანონით, ნიშნავს არამხოლოდ იმას, რომ იგი ფორმალურად ეწეროს კანონში, არამედ იმასაც, რომ იგი იყოს საკმარისად გასაგები და განჭვრეტადი, რათა ინდივიდებს ჰქონდეთ საკმარისი წარმოდგენა იმის შესახებ, თუ რა შემთხვევაში და რა ფორმით შეიძლება მოხდეს კანონით დაწესებული მოთხოვნების გამოყენება მათ წინააღმდეგ. წარმოდგენილი კანონპროექტი ამ მიმართულებითაც პრობლემურია. მაგალითად, ბუნდოვანია ის, თუ რა შემთხვევაში ჩათვლის შესაბამისი სახელმწიფო უწყება პირს „შესაძლო ინფიცირებულად“, ან რა ჩაითვლება „ფიზიკურ პირთა მიერ სოციალური ღონისძიებების ჩატარების მიზნით თავშეყრად“
გ) კანონპროექტი ზრდის აღმასრულებელი ხელისუფლების მიერ შეზღუდვების თვითნებურად და არაპროპორციულად გამოყენების რისკებს
გამომდინარე იქიდან, რომ თავად კანონი არ განსაზღვრავს კონსტიტუციური უფლებების შეზღუდვის ფარგლებს, შეუძლებელია სრულფასოვანი შეფასება იმის, თუ რამდენად დააკმაყოფილებს იგი კონსტიტუციის მატერიალურ მოთხოვნას- დაცული იყოს თანაზომიერების პრინციპი. მართალია, კანონპროექტში აღნიშნულია კონკრეტული ლეგიტიმური მიზანი- საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის დაცვა, თუმცა მნიშვნელოვანია რომ აღნიშნული ლეგიტიმური მიზნის მიღწევა მოხდეს აუცილებელი და პროპორციული ზომების გამოყენებით. იმ პირობებში, როდესაც კანონი არ ადგენს კონკრეტულ წინაპირობებსა და უფლების შეზღუდვის ფარგლებს, აღნიშნული მოთხოვნების და არააუცილებელი/არაპროპორციული საშუალებების გამოყენების რისკები მთავრობის მხრიდან საკმაოდ მაღალია. არ უნდა დაგვავიწყდეს ისიც, რომ სულ რაღაც რამოდენიმე კვირის წინ საქართველოს პარლამენტმა უკვე მიიღო ცვლილებები, რომლის თანახმადაც განისაზღვრა საკმაოდ მკაცრი ადამინისტრაციული და სისხლისსამართლებრივი სანქციები „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონით დადგენილი მოთხოვნების დარღვევისათვის.
დ) მნიშვნელოვანია უზრუნველყოფილი იყოს სასამართლო სხდომების საჯაროობა
კანონპროექტით ცვლილებები შედის სისხლის სამართლის საპროცესო კოდექსშიც, კერძოდ 185-ე მუხლს ემატება 11 ნაწილი, რომელიც დასაშვებს ხდის პანდემიის დროს პროცესის დისტანციურად გამართვას. ამგვარი შესაძლებლობის შემოტანა თავისთავად დადებითად უნდა შეფასდეს. თუმცა, მნიშვნელოვანია რომ უზრუნველყოფილი იყოს სასამართლო სხდომების საჯაროობა (იმ საგამონაკლისო წესების გათვალისწინებით, რაც ზოგადად არსებობის სხდომის დახურვასთან დაკავშირებით), რასთან დაკავშირებითაც საგანგებო მდგომარეობის დროს უკვე არსებობდა პრობლემა.[6]
ყოველივე ზემოაღნიშნულის გათვალისწინებით, მოვუწოდებთ საქართველოს პარლამენტს, მხარი არ დაუჭიროს შემოთავაზებულ კანონპროექტს და დაიწყოს მუშაობა კონსტიტუციასთან შესაბამი კანონპროექტის შემუშავებაზე. GDI გამოთქვამს მზადყოფნას, ჩაერთოს აღნიშნულ პროცესში და წვლილი შეიტანოს კანონმდებლობის დახვეწაში.
[1] http://parliament.ge/ge/saparlamento-saqmianoba/komitetebi/djanmrtelobis-dacvisa-da-socialur-sakitxta-komiteti-149/anonsi1150/20-maisijandacva200520.page
[2] https://info.parliament.ge/file/1/BillReviewContent/248129?
[3] კანონპროექტის თანახმად „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონის მე-3 მუხლის „მ“ ქვეპუნქტი შემდეგნაირად ყალიბდება: „საკარანტინო ღონისძიებები [არის] ღონისძიებათა ერთობლიობა, რომელიც გამოიყენება იმ პირის მიმართ, რომელიც არ არის ავად, მაგრამ ჰქონდა ექსპოზიცია გადამდები დაავადების შემთხვევასთან გადამდებლობის პერიოდის განმავლობაში, აგრეთვე ღონისძიებები, რომელიც გულიხსმობს საჯარო დაწესებულებების საქმიანობის, პირთა მიმოსვლის, საკუთრების, შრომის, პროფესიული ან ეკონომიკური საქმიანობის, უკანონო მიგრაციის/საერთაშორისო დაცვის, ფიზიკურ პირთა სოციალური ღონისძიებების ჩატარების მიზნით თავშეყრის კანონმდებლობისგან განსხვავებულად მოწესრიგებას, მათ შორის შესაბამისი შეზღუდვების დაწესებას და რომელიც აუცილებელია მოსახლეობის ჯანმრთელობის დასაცავად.“
[4] „საზოგადოებრივი ჯანმრთელობის შესახებ“ საქართველოს კანონპროექტის მე-11 მუხლის მე-6 პუნქტის თანახმად, „იზოლაციის ან/და კარანტინის წესს, ასევე აღმასრულებელი ხელისუფლებაში შემავალი დაწესებულებებისა და საჯარო სამართლის იურიდიული პირების ადმინისტრირების, ასევე საჯარო სერვისების მიწოდების კანონმდელობისგან განსხვავებულ დროებით წესს ადგენს საქართველოს მთავრობა ან საქართველოს მთავრობის მიერ განსაზღვრული სამინისტრო. ამ წესით შეიძლება განისაზღვროს შესაბამისი საკარანტინო ღონისძიებებიც, რომლებიც ამ შემთხვევაში ამ წესის შემადგენელი ნაწილია.“
[5] საქართველოს საკონსტიტუციო სასამართლოს 2019 წლის 2 აგვისტოს №1/7/1275 გადაწყვეტილება საქმეზე „ალექსანდრე მძინარაშვილი საქართველოს კომუნიკაციების ეროვნული კომისიის წინააღმდეგ”.
[6] აღნიშნულ საკითხზე უფრო ვრცლად საუბარია კოალიციის „დამოუკიდებელი და გამჭირვალე მართლმსაჯულებისათვის“ განცხადებაში http://coalition.ge/index.php?article_id=243&clang=0“- ნათქვამია განცხადებაში.
კომენტარები