ეუთო/ოდირი “ოცნებას” მოუწოდებს, მომიტინგეების წინააღმდეგ მიღებული კანონი გააუქმოს

“ოცნების” ახალი, შემზღუდავი კანონი მომიტინგეების წინააღმდეგ –  ეუთო/ოდირი სამართლებრივ შეფასებას აქვეყნებს.

საერთაშორისო სადამკვირვებლო მისიის შეფასებით, შეკრებისა და მანიფესტაციის კანონში შეტანილი ბოლო ცვლილებები  ზედმეტად ზღუდავს მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების, გამოხატვის თავისუფლებისა და გაერთიანების თავისუფლების უფლებებს. ასევე ბოლო თვეებში მშვიდობიანი მომიტინგეების, ადამიანის უფლებათა დამცველების და ოპოზიციური პოლიტიკოსების დაკავება შეკრებებში მშვიდობიანი მონაწილეობის გამო, აშკარად არღვევს საქართველოს საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა ვალდებულებებს.

ეუთო/ოდირი დასაბუთებაში წერს, რომ კანონი არ არის პროპორციული და “ოცნებას” მისი გაუქმების მოთხოვნით მიამრთავს.

კანონი რომელიც 2025 წლის 16 ოქტომბერს საჯარო განხილვის გარეშე მიიღეს, მოიცავს გაცილებით მკაცრ ადმინისტრაციულ და სისხლის სამართლის სასჯელებს. ისინი გამორიცხავენ ნაკლებად შემზღუდავი ალტერნატიული სანქციების გამოყენების შესაძლებლობას, აწესებენ უფრო ხანგრძლივ ადმინისტრაციულ პატიმრობას, როგორც ნაგულისხმევ სასჯელს გარკვეული ქმედებებისთვის, რომლებიც განისაზღვრება, როგორც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები, და სისხლის სამართლის თავისუფლების აღკვეთას, თუ პირს აქვს წარსულში ჩადენილი ამ დანაშაულების ჩადენა.

ეს კიდევ უფრო ამძაფრებს 2025 წლის თებერვალსა და 2024 წლის დეკემბერში შემოღებული შეზღუდვების ნეგატიურ გავლენას, რომლებიც დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა დამცველმა ოფისმა (ODIHR) 2025 წლის მარტში გამოქვეყნებულ სასწრაფო დასკვნაში არასათანადოდ ჩარევის სახით მიიჩნია საქართველოში მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლების განხორციელებაში.
კერძოდ, 2025 წლის ოქტომბრის ცვლილებები ითვალისწინებს ადმინისტრაციული პატიმრობის მკაცრ პირობებს მაქსიმუმ 60 დღემდე, როგორც ერთადერთ სასჯელს შეკრებასთან დაკავშირებული გარკვეული დანაშაულისთვის, რაც გამორიცხავს სასამართლოს დისკრეციას უფრო მსუბუქი სანქციების დაკისრების შესახებ, როგორიცაა პროპორციული ხასიათის ჯარიმები ან გაფრთხილებები.

ეს მიდგომა პირდაპირ ეწინააღმდეგება საერთაშორისო სტანდარტებს, რომლებიც მოითხოვს, რომ სანქციები იყოს აუცილებელი, პროპორციული და არადისკრიმინაციული. ის ადმინისტრაციულ დაკავებას გარდაქმნის არაძალადობრივ ქცევაზე ნაგულისხმევ რეაგირებად, რომელიც არ აღწევს ცუდი ქცევის სერიოზულობის იმ დონეს, რომელიც შეიძლება გაამართლოს უფრო მკაცრი რეაგირება (მაგ. უბრალოდ ნიღბის ტარება ან ლაზერული და სინათლის სხივის მოწყობილობების ტარება, გზების დარღვევა ან მშვიდობიან შეკრებაში მონაწილეობა, რომელიცუკანონოდ ითვლება).

ეუთო/ოდირის დასკვნაში წერია, რომ მიუხედავად იმისა, რომ თავისუფლების აღკვეთა, მათ შორის ადმინისტრაციული დაკავება, არასდროს უნდა იქნას გამოყენებული, როგორც სასჯელი საერთაშორისო სამართლით გარანტირებული უფლების მშვიდობიანი განხორციელებისთვის, ნაკლებად მკაცრი ალტერნატიული სანქციების არარსებობა ასევე ძირს უთხრის პროპორციულობის პრინციპს.

ეს, დამატებული ასეთი დაკავებების გასაჩივრების ეფექტური საშუალებების არარსებობით, ამძაფრებს ბოროტად გამოყენების პოტენციალს და თვითნებური თავისუფლების აღკვეთის რისკს, რაც არღვევს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო კონვენციის მე-9 მუხლს და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლს. სისხლის სამართლის კოდექსის შესწორებული 347-ე მუხლის თანახმად, ერთ წლამდე ვადით თავისუფლების აღკვეთა შეიძლება დაწესდეს გარკვეული არაძალადობრივი ქმედებების ჩადენისთვის, რომლებიც ეროვნული კანონმდებლობით კლასიფიცირდება, როგორც ადმინისტრაციული სამართალდარღვევა, თუ პირს აქვს წარსულში ჩადენილი ასეთი კონკრეტული ადმინისტრაციული სამართალდარღვევები, და ორ წლამდე ვადით ამის განმეორებით ჩადენისთვის (რაც ნიშნავს, რომ ერთზე მეტჯერ და არა რაიმე დადგენილ ვადაში), საზოგადოებისთვის ან ადამიანებისთვის ზიანის მიყენების განზრახვის ან ასეთი ზიანის რეალურად მიყენების მტკიცებულების გარეშე. ეს დებულებები ისჯება იმ ქმედებებისთვის, რომლებიც დაცულია საერთაშორისო ადამიანის უფლებათა სამართლით, მათ შორის ნიღბის ტარებისთვის, ან მშვიდობიანი მონაწილეობისთვის უკანონოდ მიჩნეულ შეკრებებში ან გზების გადაკეტვისთვის.

სადამკვირვებლო მისია აცხადებს, რომ ცვლილებებით თავისუფლების აღკვეთა ხდება სტანდარტული სანქცია, რაც ფაქტობრივად იწვევს არაპროპორციულ სისხლის სამართლისსასჯელს მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლების მხოლოდ განხორციელებისთვის, მათ შორის როდესაც ეს გარანტირებულია საერთაშორისო სამართლის ნორმებით.

ამგვარად, სისხლის სამართლის სასჯელის დაკისრება ისეთი ქმედებისთვის, რომელიც შეიძლება იყოს ლეგიტიმური და კანონიერი საერთაშორისო სამართლის მიხედვით, გამოიწვევს თავისუფლების თვითნებურ აღკვეთას, რაც არღვევს სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო კონვენციის მე-9 მუხლს და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5 მუხლს. გარდა ამისა, ზემოაღნიშნული ადმინისტრაციული დებულებების განმეორებითი დარღვევისთვის (18 წლამდე ასაკის ბავშვებისთვის) ერთ წლამდე თავისუფლების აღკვეთის შემცველი სისხლის სამართლის სასჯელის შემოღება ეწინააღმდეგება საერთაშორისო ვალდებულებებს, რომლებიც მოითხოვს, რომ თავისუფლების აღკვეთა გამოყენებულ იქნას მხოლოდ უკიდურეს შემთხვევაში და მოუწოდებენ სახელმწიფოებს, მიიღონ პატიმრობის არასაპატიმრო ალტერნატივები, როგორც არასრულწლოვანთა მიერ სავარაუდოდ ჩადენილი სისხლის სამართლის დანაშაულების ნაგულისხმევი რეაგირება.

როგორც წინა მოსაზრებებში აღინიშნა, არაპროპორციული სასჯელები მხოლოდ არღვევს მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების უფლებას, რადგან მათ შეიძლება შეაფერხონ ასეთ ღონისძიებებში ორგანიზება და მონაწილეობა და შეაფერხონ მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლების და გამოხატვის თავისუფლების უფლებების განხორციელება. ცვლილებები ასევე კრიმინალიზებს სამართალდამცავი ორგანოების და სხვა თანამდებობის პირების მიმართ სიტყვიერ შეურაცხყოფას ან სხვა „შეურაცხმყოფელ ქმედებებს“, რაც ისჯება ორ წლამდე თავისუფლების აღკვეთით განმეორებითი დანაშაულისთვის. ასეთი ბუნდოვანი და ფართო ტერმინოლოგია, რომელმაც შეიძლება გამოიწვიოს სუბიექტური ინტერპრეტაცია, ვერ აკმაყოფილებს საერთაშორისო სამართლის მიერ მოთხოვნილ კანონიერების, სიცხადისა და განჭვრეტადობის სტანდარტებს. ეს რისკავს არასწორი, ზედმეტად ფართო, თვითნებური და/ან მიზანმიმართული
ODIHR-ის სასწრაფო დასკვნა ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევათა კოდექსსა და სისხლის სამართლის კოდექსში შეტანილი ცვლილებების შესახებ საქართველოს (მიღებული 2025 წლის 16 ოქტომბერს)
საჯარო თანამდებობის პირების ლეგიტიმური კრიტიკის აღსრულების, რითაც ძირს უთხრის გამოხატვის თავისუფლებას
და კიდევ უფრო აძლიერებს სამოქალაქო აქტივიზმზე დამაშინებელ ეფექტს.

როგორც ხაზგასმულია ODIHR-ის 2025 წლის მარტის სასწრაფო დასკვნაში, შეკრებასთან დაკავშირებული გარკვეული დანაშაულების ბუნდოვანი და ფართო ფორმულირება შეიძლება მიზნად ისახავდეს ისეთ პირებს, რომლებიც გამოხატავენ
განსხვავებულ შეხედულებებს, ადამიანის უფლებათა დამცველებს, სამოქალაქო და პოლიტიკურ აქტივისტებს, ჟურნალისტებს ან სხვა პირებს, რომლებიც ლეგიტიმურად ახორციელებენ მშვიდობიანი შეკრების თავისუფლებისა და გამოხატვის თავისუფლების უფლებებს.

გარდა ამისა, ეუთო/ოდირის დასკვნაში წერს, რომ სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს, რომ 2025 წლის ოქტომბრის შესწორებები შეიძლება გამოყენებულ იქნას ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციით დაშვებული მიზნების მიღმა, კერძოდ, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-18 მუხლის დარღვევით.

და ბოლოს, სადამკვირვებლო ორგანიზაცია აცხადებს, რომ საერთო ჯამში, 2025 წლის ოქტომბრის შესწორებები სერიოზულ შეშფოთებას იწვევს საქართველოს მიერ ადამიანის უფლებათა საერთაშორისო ვალდებულებების შეუსრულებლობასთან დაკავშირებით.

სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების შესახებ საერთაშორისო კონვენციის მე-9, მე-19 და 21 მუხლების და ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციის მე-5, მე-10, მე-11 და მე-18 მუხლების და უნდა გაუქმდეს.

დემოკრატიული ინსტიტუტებისა და ადამიანის უფლებათა ოფისი ასევე იმეორებს წინა რეკომენდაციებს 2025 წლის თებერვლის შესწორებებთან დაკავშირებით, როგორც ეს ხაზგასმულია მის 2025 წლის მარტის სასწრაფო დასკვნაში.